Postępowanie w najczęstszych urazach sportowych

Urazy powodujące uszkodzenia tkanek są bodźcem do zapoczątkowania procesu samoleczenia, którym paradoksalnie jest stan zapalny. Tym, co możemy zaobserwować, są: ból i związane z nim ograniczenie aktywności okolicy dotkniętej urazem, obrzęk, zaczerwienienie, ucieplenie, zasinienie i/lub krwiak.

Włączenie naszych działań w fizjologiczne procesy leczenia i podporządkowanie się im wpłynie korzystnie na przyspieszenie powrotu do sprawności.

Fizjologiczny obraz procesu samoleczenia urazów:

• faza ostra, zapalna, do 48 godzin po urazie,
• faza podostra, regeneracyjna, trwająca do sześciu–ośmiu tygodni,
• faza przewlekła, z tworzeniem blizn i powrotem do możliwej sprawności funkcjonalnej, powyżej ośmiu tygodni, przeciętnie do sześciu miesięcy po urazie.

Uniwersalnym kluczem postępowania w przypadku urazów w okresie ostrym jest postępowanie zgodne z protokołem nazywanym od pierwszych liter składowych protokołu w języku angielskim – PRICE:

• P jak protection – ochrona, przez co rozumiemy zabezpieczenie uszkodzonej części ciała przed dalszym uszkadzaniem tkanek.
• R jak rest – odpoczynek, przez co należy rozumieć natychmiastowe zaprzestanie wykonywanej czynności zarówno dotyczącej bezpośrednio uszkodzonych struktur, włącznie z uruchomieniem uszkodzonych części ciała, jak i zaprzestanie aktywności ogólnej.
• I jak ice – lód, miejsce uszkodzone należy poddać schładzaniu już od pierwszych minut po incydencie. Lód lub inne okłady chłodzące należy przykładać kilka razy na dobę przez najbliższe trzy doby. Okłady jednorazowo nie powinny być stosowane dłużej niż trzy minuty, w seriach do 20 minut, kilka razy dziennie. Celem jest zamknięcie naczyń krwionośnych dla zmniejszenia potencjalnych krwiaków.
• C jak compresion – stosujemy ucisk dla zatamowania wypływu krwi z uszkodzonych naczyń krwionośnych, a tym samym zmniejszamy rozmiar potencjalnego krwiaka, minimalizujemy obrzęk. Ucisk może być zrealizowany przez bandaż elastyczny, opaski uciskowe lub w przypadku stawu skokowego przez utrzymanie na stopie skarpety.
• E jak elevation – oznacza, o ile jest to możliwe ze względów technicznych, konieczność uniesienia poddanej urazowi kończyny powyżej poziomu serca dla zmniejszenia ewentualnego ubytku krwi.

Najczęstsze urazy i sposoby postępowania

Stłuczenie

Stłuczenie to uraz tkanek w rejonie zadziałania sił zewnętrznych i ich okolic. To, co zauważy pacjent, to ból, obrzęk, siniak, trudności w ruchu czynnym.

Najczęściej takie sytuacje nie wymagają pomocy lekarskiej.

Postępowanie:

• unieruchomienie,
• zimne okłady do 72 godzin,
• elewacja,
• ciepłe okłady w kolejnych dobach, jeśli siniak się utrzymuje.

Skręcenie

Skręcenie to przekroczenie fizjologicznych zakresów ruchu w danym stawie. Towarzyszy mu zawsze uszkodzenie tkanek miękkich, takich jak więzadła czy torebka stawowa, obecny jest obrzęk, siniak i/lub krwiak oraz duża tkliwość okolicy stawowej. Często nie jest wymagana interwencja lekarska.

Postępowanie:

• chłodne okłady do 72 godzin,
• kompresja,
• unieruchomienie,
• elewacja,
• ograniczenie aktywności.

Zwichnięcie

Przez zwichnięcie rozumiemy okresowe lub trwałe przesunięcie powierzchni stawowych względem siebie, co dodatkowo powoduje naciągnięcie więzadeł okołostawowych. Może też wystąpić uszkodzenie chrząstek stawowych. Skutkiem takiej sytuacji jest ból, obrzęk i krwiak. Występuje trudność w wykonywaniu ruchu tą częścią ciała. Prawie zawsze niezbędna jest pomoc lekarska.

Postępowanie:

• chłodne okłady do 72 godzin,
• kompresja,
• unieruchomienie,
• elewacja,
• ograniczenie aktywności,
• ciepłe okłady po 72 godzinach w przypadku obecności krwiaka lub siniaka,
• pomoc lekarska w celu nastawienia powierzchni stawowych (najlepiej, jeśli dojdzie do niego w pierwszych dwóch godzinach od wystąpienia urazu).

Po ustąpieniu objawów korzystne jest wzmacnianie mięśni okołostawowych oraz zabiegi fizykoterapeutyczne zwiększające wytrzymałość więzadeł, np. prądy interferencyjne. W przypadku obecnego krwiaka lub siniaka dla przyspieszenia miejscowej przemiany materii i wchłaniania krwiaka uzupełniająco można zastosować kinesiotaping w oklejeniu limfatycznym typu criss-cross.

Złamanie

Przez złamanie kości rozumie się przerwanie ciągłości kości. Złamania można podzielić m.in. na zamknięte i otwarte. Te ostatnie charakteryzują się przerwaniem ciągłości skóry, elementy kostne mogą być widoczne na zewnątrz. Złamania są niebezpieczne, gdyż może im towarzyszyć uszkodzenie naczyń krwionośnych, a nawet uszkodzenie mechaniczne układu nerwowego.

Pacjent oprócz trudności z poruszaniem częścią ze złamaną kością będzie odczuwał ból zarówno podczas ruchów czynnych, jak i biernych. Zazwyczaj złamaniu towarzyszy obrzęk oraz krwawienie do jam wewnątrz ciała lub – w przypadku złamania otwartego – na zewnątrz. Charakterystyczna, szczególnie w złamaniach z przemieszczeniem odcinków, jest zmiana wyglądu kości, widoczna jest jej deformacja.

Postępowanie:

• Niezbędna jest pomoc lekarska, a w okresie oczekiwania na nią:
• tamowanie krwi powyżej miejsca złamania przez ucisk naczyń krwionośnych w przypadku złamania otwartego,
• opatrunek jałowy w miejscu rany – gdy przesiąknie, należy dokładać kolejne warstwy i kontrolować tętno,
• unieruchomienie kończyny w pozycji, w jakiej została zastana, w przypadku złamań kości długich unieruchomienie powinno obejmować dwa sąsiadujące stawy; jeśli złamaniu uległa okolica stawu, unieruchomieniu podlegają dwie sąsiadujące kości długie.

Zerwania jednostek mięśniowo-ścięgnistych

Urazy w obrębie mięśni najczęściej dotyczą naderwania i stłuczenia samych brzuśców mięśniowych i/lub ścięgien. Uszkodzenia brzuśców mięśniowych to najczęściej stłuczenia, jednak może dojść również do zerwania, najczęściej częściowego, włókien mięśniowych na wysokości brzuśca. Dużo częściej zerwania lub częściowe naderwania dotyczą miejsca przejścia brzuśca w ścięgno lub okolicy ścięgna w pobliżu jego przyczepu do kości. Obie sytuacje są niekorzystne: występuje ból, obrzęk, zmiana wyglądu mięśnia, pojawia się wybrzuszenie i zagłębienie ze względu na brak zachowania ciągłości w budowie mięśnia i „postępującego” przesuwania się części zerwanych struktur w odmiennych kierunkach. W przypadku naderwania zmiana w wyglądzie zewnętrznym nie będzie charakterystyczna. Całkowite zerwanie zarówno brzuśca, jak i ścięgna wymaga postępowania chirurgicznego.

W pierwszej, ostrej fazie przed udzieleniem pomocy lekarskiej postępowanie skupia się na:

• ochładzaniu dla zmniejszenia bólu oraz zamknięcia naczyń krwionośnych, co przełoży się także na zminimalizowanie rozmiarów potencjalnego krwiaka,
• ucisku powyżej uszkodzenia i elewacji dla zmniejszenia wylewu krwi,
• unieruchomieniu,
• pomocy lekarskiej.

W przypadku naderwania należy zastosować:

• ochładzanie dla zmniejszenia bólu oraz zamknięcia naczyń krwionośnych, co przełoży się także na zminimalizowanie rozmiarów potencjalnego krwiaka, do 72 godzin,
• ucisk powyżej uszkodzenia i elewację dla zmniejszenia utraty krwi i ułatwienia odpływu chłonki,
• ciepłe okłady dla przyspieszenia wchłaniania się powstałego krwiaka po 72 godzinach od urazu, uzupełniająco kinesiotaping w oklejeniu criss-cross,
• unieruchomienie bezwzględne ok. dziesięciu dni,
• unieruchomienie przez kolejne sześć tygodni z włączaniem kontrolowanych ruchów czynnych,
• w późniejszym okresie uelastycznianie blizn powstających na miejscu.

Zespoły przeciążeniowe

To określenie raczej z nomenklatury potocznej niż z książek z zakresu ortopedii. Określa ono stan zmęczenia mięśni, ich przetrenowanie, używanie nierozgrzanych struktur, często po dłuższej przerwie w aktywności fizycznej. Tego samego określenia używa się dla uszkodzeń wynikających z sumowania się mikrourazów powstających podczas forsownych treningów. Najczęściej dotyczą przeciążenia mięśnia trójgłowego łydki, czworogłowego uda, mięśni w okolicy stawu łokciowego i barkowego. Cechy wspólne to: ból, obrzęk, zmniejszenie wydolności mięśnia lub grupy mięśniowej, spadek jakości ruchu.

Postępowanie:

• schładzanie bolesnych struktur w przypadku pojawienia się siniaków, do 72 godzin,
• schładzanie bolesnej okolicy w celu zniesienia bólu,
• odpoczynek,
• zabiegi z zakresu regeneracji potreningowej.

Krwiaki i siniaki

Mimo że większość społeczeństwa określenia krwiak i siniak traktuje jako synonimy, to one nimi nie są. Brak rozróżnienia wynika z tego samego mechanizmu powstaw...